Bu
yazımızdaki konumuz; kimi otomobillerin bagajlarında rastlayabileceğimiz
bas hoparlör kabinleridir .Bas hoparlör kabinleri suntadan , ağaçtan
, plexiglass vb. bir malzemeden imal edilebileceği gibi günümüzde
en yaygın kullanım MDF dir. Kimi zaman boyutları oldukça büyük
olabilen bu kabinlere neden ihtiyaç vardır diye soranlara ve bu
konuda bilgi edinmek isteyen arkadaşlara hazırlanmıştır bu yazımız.
Daha önce arabasında ki bir sisteme hiç bas hoparlör ekletmeyen
bir kişi, sisteme bas hoparlör eklenince ne gibi değişiklikler
olduğunu bilebilir sanırım. Bu arada hoparlörünüzün parametrelerinin
ne olduğunu bilmenizde fayda var. Çünkü o değerleri bildiğiniz
de hoparlörünüzden ne bulup bulamayacağınızı anlayabiliyorsunuz.
Artık bir bas hoparlör almaya karar verdiyseniz yada kabinsiz
bir hoparlörünüz varsa; bir montajcıya gittiğiniz de karşınıza
çıkacak seçeneklerin ve bu seçeneklerin ne işe yaradığından bahsedelim.
Bir bas hoparlörünü otomobilde çalıştırmanın 4 ana yolu vardır.
Aşağıda belirtilen şekillerin dışında da bir takım yollar varsa
da en yaygın olanları aşağıdakilerdir.
1- Free Air
2- Kapalı Kutu
3- Portlu ( Bass Reflex ) Kutu
4- Band-Pass Kutu
1 - FREE AIR :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::
Free
air kelime manasıyla serbest hava anlamına geliyor.Free air şekil
aslında en çok karıştırılan kavramlardan biridir otomobil müziğinde
, çünkü free air iki şekilde de olabilir.
Bunlardan
birincisi free air çalışmak üzere imal edilmiş bir hoparlörü herhangi
bir kutu yapmadan , ya da daha doğrusu otomobil bagaj litresinin
tamamını bir kutu gibi kullanır şekilde çalıştırmaktır.Bu şekilde
imal edilmiş bas hoparlörlerin genel özelliği kutuda çalışanlara
göre sert bir süspansiyona sahip olmalarıdır.Bu sert süspansiyonun
avantajı, hoparlörün kontrolünün, kutu büyük olsa da daha zor
kaybolması ; dezavantajı ise bas hoparlörün daha yüksek frekansları
okuyan ve belki de güçlü bir midbass haline gelmesidir.
İkinci
şekil ise kutuda çalışmak üzere imal edilmiş bas hoparlörü free
air tarzında kullanmaktır.Bas hoparlör çok büyük bir kapalı kutuda
çalışıyor olacaktır bu montaj şekliyle .Ses karekteristiği açısından
çok bozuk bir görüntü vermez fakat alabileceği güç en az yarısına
düşer ve sonuç itibariyle mekanik limitlerine çok çabuk ulaşır.
Free
air , bir bas hoparlörü çalıştırmanın en kolay yöntemidir.Günümüzde
beklentilerin değişmesiyle beraber popülerliğini yitirmeye başlayan
bir şekildir.Eğer tercih edilecekse , en çok dikkat edilmesi gereken
unsur , bas diyaframı ile mıknatısın bulunduğu bagaj bölümünün
birbirinden hava geçirmeyecek şekilde ayrılma gerekliliğidir.
Kapalı
bas kutuları populerliği giderek artan ve ses karekteristiği olarak
en düzgün kutu şeklidir.
Avantajları
: İmal ediliş kolaylığı , kutunun diğer dizaynlara göre daha ufak
olması , hoparlör parametre bozukluklarının ses üzerinde daha
az etkili olması , daha güçlü amplifikatörlerle kullanılabilmesi,
ses sinyalini diğer dizaynlara göre çok daha az geciktirmesi.
Dezavantajları
: Portlu ( Bass Reflex ) ve Band Pass kutulara göre daha verimsiz
olması ve midrange seslerin portlu kutuya uygun bir woofera göre
daha az çıkmasıdır.
Bunların
pratik hayattaki anlamı ise şudur ; eğer otomobilinizde çok yer
kaybetmeden bir kutulu bas hoparlör kullanacaksanız , bas hoparlörün
şiddetinden çok müzikal kalitesi sizin için önemliyse ve en önemlisi
bas hoparlörünüz bu tarz bir montaj şekline uygunsa kapalı kutu
sizin isteklerinize tam manasıyla cevap verecektir.
Bir
bas hoparlörün kapalı kutuya uygun olduğunu anlamanın pratik bir
yöntemi vardır .
EBP
= Fs / Qes .
EBP
: Efficiency Bandwidth Product ya da Verimlilik Band Genişliği
Üretimi
Fs
: Hoparlör rezonans Frekansı
Qes
: Hoparlör Elektrik Q'su
EBP
40 ve aşağısında olduğunda hoparlör kapalı kutuya , 40 - 50 arasında
hem portlu
hem kapalı kutuya , 50 üzerinde sadece portlu kutuya uygundur
.
Bunun dışında uzun bir ses bobini ve yüksek bir Xmax kapalı kutu
gerekliliklerindendir.
Bass
Reflex kutular günümüzde en yaygın kutu şekilleridir .Sadece otomobil
müziğinde değil sahne seslendirmesinde , diskoteklerde , evlerde
en çok rastlanılan bas hoparlör kutu şekli budur .
Otomobil
müziğinde kullanımının avantajları da dezavantajları da vardır.
Avantajları
: İyi bir midrange ve bas ses performansı , diyafram daha az oynadığı
için daha az distorsiyon , daha çok verimlilik ve daha ucuz bütçe.
Dezavantajları
: Daha komplex bir dizayn ve yapım zorluğu , kutu rezonans frekansı
( Fb ) aşağısında diyafram kontrolü zayıflığı , daha çok sinyal
gecikmesi ( Group Delay veya Phase Shift ) .
Bunları
daha pratik bir dille anlatırsak , portlu kutularda çalışan bas
hoparlörler şunu yaparlar; bir bas hoparlörün ses vermesini sağlayan
bir diyaframı ve bu diyaframın hem ön hem de arka bölümü vardır.
Diyaframın ön ve arka bölümünün çalıştıkları esnada farkları 180
derece faz farkı olarak ifade edilir. Bu birbirinin tam tersi
olan iki ses dalgası belli bir zaman farkı ile birleşirlerse ,
üst üste binerler ve bu sayede hoparlörün hem ön hem de arka diyaframı
en verimli şekilde kullanılmış olur.
İşte
portlu kutular , hacimleri ve portları sayesinde bunu yaparlar
ve kapalı kutuya göre ortalama 3 dB ( iki kat ) avantaj sağlarlar.
İlk
bakışta çok avantajlı gibi görünen bu dizaynların ,her güzelin
bir kusuru olduğu gibi birtakım kusurları da vardır . Portlu kutularda
çalışan bas hoparlörler eğer bir subsonic filtre ile kullanılmazlarsa
Fb aşağısında kontrolü kaybederler .Bunun yanısıra sinyal üzerinde
gecikme yaptıkları için otomobilde sahneyi bozarlar.
Sonuçta
yukarıdakiler bilindiği takdirde isteklerin karşılanacağı bir
dizaynı seçmek çok ta zor olmayacaktır.
Band
pass kutu dizaynları portlu kutu dizaynlar içerisinde en komplex
yapıda olanlardır .Yapımı en zor olan bu dizayn ölçüm hatalarını
da hiç affetmez .Bir takım avantajları yanısıra önemli bir takım
dezavantajları da vardır.
Avantajları
: Band pass kutular hem aşağıda hem de yukarıda kontrol sağlarlar
, frekans aralığı içerisinde daha verimlidirler ve çoğu zaman
bir low pass filtreye gereksinim duymazlar.
Dezavantajları
: Komplex olmaları , port rezonansında istenmeyen sesin çıkması
, band genişliği az olduğu için güçlü bir midbasa ihtiyaç duyması
,çift portlu olan 6th Order Dizaynların sinyali çok geciktirmesi
ve kutuların çok büyük olması.
Bütün bu yukarıda özetlenmeye çalışılan bilgilerin ana teması
kullanıcının kendisine uygun bir bas hoparlör edinmesi gerektiği
ve bu hoparlörü parametrelerine bağlı kalarak uygun bir kutuda
kullanma zorunluluğudur. Türkiye'ye gelen ürünlerin hepsi aynı
kalitede olmasa da aslında duyduğumuz sistemler arasındaki farkların
temel kaynağı montajın kalitesidir. Eğer hoparlör parametreleri
bilinmiyor veya yorumlanamıyorsa yapılacak en iyi hareket müzik
sistemini yapmadan önce distribütörle temas kurup hoparlör için
tavsiye ettiği kutuyu öğrenmektir. Bu sayede otomobil içerisindeki
en büyük zevklerden biri olan kaliteli müzik hepimizin ulaşabileceği
kolay bir hedef olacaktır.
Hepinize bol müzikli günler Modifiyeci TEAM
ÖNEMLİ ::: Bu sayfa en iyi Internet Explorer 5.5 ve üzeri ile 800x600
çözünürlükte görüntülenir